Maatwerk in het pensioenstelsel wordt steeds belangrijker. Gezien de toenemende diversiteit in de samenleving kan het veel opleveren voor individuele deelnemers. Daarom moet het een centrale rol spelen in de discussie over het aanpassen van het pensioenstelsel. Maar pensioenfondsen moeten wel letten op de manier waarop ze deelnemers keuzes aanbieden. Dat blijkt uit een onderzoek van denktank Netspar.
Differentiatie in pensioenen levert voor deelnemers waarde op door betere afstemming op de individuele situatie of voorkeuren. Een bekende vorm van differentiatie betreft de ingangsdatum van het aanvullende pensioen; veel mensen laten hun pensioen eerder – of later – ingaan dan de richtleeftijd. Daarnaast bestaan er op dit moment keuzemogelijkheden rond hoog-laag pensioen en de ruil van het nabestaandenpensioen.
‘Oversparen’
Naar de toekomst toe is het mogelijk dat de behoefte aan differentiatie verder toeneemt. Bijvoorbeeld gericht op betere afstemming tussen vermogensopbouw via het pensioen en via de eigen woning. Veel huishoudens die naast hun pensioen ook een vermogen in hun eigen woning opbouwen, sparen op dit moment eigenlijk te veel voor hun oude dag. Maatwerk door afstemming tussen pensioeninleg en hypotheekaflossing zou dergelijk ‘oversparen’ kunnen voorkomen. Dergelijk maatwerk kan een welvaartswinst opleveren voor individuele huishoudens ter waarde van 3 tot 5 procent van de consumptie over het hele leven. Nog belangrijker is het voorkomen van ‘ondersparen’ door huishoudens met te lage pensioenen.
Solidariteit
Voor wat betreft de gevolgen van maatwerk en keuze voor de solidariteit zijn de onderzoeksresultaten geruststellend. De zekerheid van een goed collectief pensioen weegt voor veruit de meeste mensen zwaarder dan de mogelijke winst van calculerend of strategisch gedrag door zich te onttrekken aan de collectiviteit. Ook in de praktijk zijn er weinig aanwijzingen voor calculerend gedrag waarbij individuele keuze ten koste gaat van solidariteit binnen het collectief. Zo wordt een hoog-laagconstructie vaker gebruikt door deelnemers met een hoog inkomen, terwijl juist de lage inkomens een strategisch voordeel hebben bij deze keuze vanwege hun lagere levensverwachting. Andere overwegingen, zoals de gewenste timing van het pensioen, lijken dus de overhand te hebben bij het individuele keuzegedrag.
Fouten inperken
Maatwerk via individuele keuze levert alleen welvaartswinst op als de kosten als gevolg van individuele fouten kunnen worden ingeperkt. Uit moderne gedragstheorie blijkt dat individueel gedrag sterk afhankelijk is van de manier waarop de keuzes worden aangeboden (‘nudging’). Door de keuzeopties of keuzeruimte te laten aansluiten bij de individuele deelnemer, kan de kans op individuele fouten worden verminderd. In de toekomst zal het daarom gaan om een zorgvuldige vormgeving van de architectuur rondom maatwerk en individuele keuzes gericht op een goede balans tussen enerzijds de gewenste differentiatie en anderzijds het tegengaan van individuele fouten. Maatwerk zal zich daarom beperken tot enkele goed omschreven en passende keuze-opties binnen de collectieve pensioenen.
Bron: Netspar
