Wanneer de rente op termijn laag blijft, groeit het vermogen van pensioenfondsen minder snel en dalen de uitkeringen. Vooral jonge huishoudens zullen hier de dupe van worden. Een pensioeninleg op omslagbasis kan het leed verzachten, maar dit vergt – opnieuw – een stelselwijziging.
De pensioenopties voor jonge huishoudens zijn verbluffend eenvoudig: óf meer sparen tijdens hun werkzame leven óf langer werken. Maar hun pensioenuitkering zal sowieso lager zijn. Dit laten het Centraal Planbureau en Netspar zien in een gezamenlijk onderzoek ‘Lage rente en de toekomst van pensioenen’. Daarin wordt gekeken naar de verschillende mogelijkheden om een te grote inkomensval voor gepensioneerden te voorkomen.
Rente blijft laag
De onderzoekers zien genoeg redenen om te veronderstellen dat de rentes nog lang laag zullen blijven. De rente op overheidsobligaties met een AAA-rating vertoont al sinds begin jaren tachtig een dalende trend en momenteel ligt het rendement op 10-jaars obligaties onder de 0%. Dit komt onder meer door vergrijzing, lagere productiviteitsgroei en lagere inflatieverwachtingen. Het ruime monetaire beleid heeft rentes nog verder omlaag gebracht. De 10-jaars forward rentes – rentes voor 10-jarige leningen die pas over 10 jaar ingaan – lijken erop te duiden dat ook in de komende jaren de rente laag blijft. In deze rentes zit ook enig effect van het opkoopprogramma van de ECB volgens het Pandemic Emergency Purchasing Programme, dat beoogt de (lange) rentes te verlagen om de gevolgen van de coronacrisis te beperken.
De lage rente op overheidsobligaties beïnvloedt het kapitaalgedekte pensioenstelsel via het beleggingsrendement en – in het huidige contract – ook via de rekenrente. Doordat de rente op veel staatsobligaties erg laag is, stappen veel beleggers over naar risicovolle beleggingen; hierdoor stijgen de aandelenprijzen op korte termijn, maar in de toekomst daalt ook het te verwachten aandelenrendement. De risicopremie op bedrijfsobligaties is de laatste jaren vrijwel constant of vertoont – afhankelijk van de precieze categorie obligaties – een lichte daling. Samengevat is het goed om rekening te houden met langdurig lagere rendementen voor pensioenfondsen.
Meer inleg nodig
Dit maakt het in de toekomst nodig opnieuw te bepalen of meer inleg van pensioendeelnemers nodig is en of wellicht het pensioeninkomen omlaag moet worden bijgesteld. Dit raakt vooral jongeren. Oudere pensioendeelnemers hebben al enig kapitaal opgebouwd en zullen minder geraakt worden door een pensioenval.
Solidariteit
Als mogelijke aanvulling voor de huidige kapitaalgedekte aanvullende pensioenen noemen de onderzoekers een op omslagbasis gefinancierd loongerelateerd pensioen (een notional defined contribution, NDC). In zo’n pensioen bouwen deelnemers, net als in de huidige tweede pijler, pensioen op door premie te betalen. Anders dan in de tweede pijler zijn de pensioenen niet afhankelijk van de rendementen op de financiële markten, maar worden ze jaarlijks geïndexeerd met bijvoorbeeld de loongroei. Solidariteit is geborgd doordat de pensioenen op deze manier de loonontwikkeling volgen. Daarnaast omvat zo’n systeem alle werkenden, inclusief zzp’ers. Meer omslagfinanciering door de introductie van dit – internationaal in opkomst zijnde – NDC-pensioen biedt op zich geen antwoord op lage rendementen, maar kan wel bijdragen aan stabielere pensioenen voor huidige en toekomstige generaties.
Maar zulke ingrijpende stelselwijzigingen zijn kostbaar en lijken op korte termijn niet verstandig, vinden de onderzoekers. Er is tijd nodig om meer te leren over de ontwikkelingen op de lange termijn van de rente, de economie en de uitwerking van het nieuwe pensioencontract.
Bron: CPB, Netspar
