Verzekerde mag bepalen dat een door hem aangewezen advocaat een rechtszaak behandelt maar verzekeraar kan dat recht wel begrenzen.
Dat heeft het Europese Hof van Justitie geantwoord op vragen van de Hoge Raad, die het Hof verzocht een aantal regels van de Europese richtlijn 87/344/EEG nader uit te leggen. Zoals wij bij de bespreking van het arrest hebben aangegeven, moet de Hoge Raad oordelen over een geschil tussen DAS Rechtsbijstand en haar verzekerde. DAS beroept zich op de polisvoorwaarden. Daarin staat dat zaken in beginsel worden behandeld door de eigen juridische medewerkers. Indien een zaak echter naar de mening van DAS aan een externe rechtshulpverlener uitbesteed moet worden heeft de verzekerde het recht een advocaat naar eigen keuze aan te wijzen.
Het Europese Hof heeft bepaald dat deze polisvoorwaarden in strijd zijn met de Europese richtlijn.
Daarin staat dat de keuze van de advocaat bij verzekerde ligt ‘indien een advocaat (…) wordt gevraagd de belangen van de verzekerde in een gerechtelijke of administratieve procedure te verdedigen…’ Niet wordt daarbij gemeld door wie de advocaat gevraagd moet worden, waaruit DAS concludeert dat de richtlijn de mogelijkheid open laat dat het, afhankelijk van de polisvoorwaarden, ook de verzekeraar kan zijn die besluit dat een advocaat moet worden ingeschakeld.
Het Hof geeft echter aan dat uit de context duidelijk blijkt dat het hier om de verzekerde gaat. Als die van mening is dat een advocaat op de zaak gezet moet worden, dan heeft de verzekeraar dat te eerbiedigen. Ook – zoals in dit geval waar de zaak aan de kantonrechter moest worden voorgelegd – als vertegenwoordiging door een advocaat niet verplicht is.
Het Hof beantwoordt de ‘prejudiciële vragen’ van de Hoge Raad als volgt:
"Artikel 4, lid 1, sub a, van richtlijn 87/344/EEG van de Raad van 22 juni 1987 tot coördinatie van de wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen betreffende de rechtsbijstandverzekering, moet aldus worden uitgelegd dat het zich ertegen verzet dat een rechtsbijstandverzekeraar die in zijn verzekeringsovereenkomsten regelt dat rechtsbijstand in beginsel wordt verleend door zijn werknemers, tevens bedingt dat de kosten van rechtsbijstand van een door de verzekerde vrij gekozen advocaat of rechtsbijstandverlener slechts vergoed kunnen worden indien de verzekeraar van mening is dat de behandeling van de zaak aan een externe rechtshulpverlener moet worden uitbesteed."
"Voor de beantwoording van de eerste vraag maakt het geen verschil of rechtsbijstand voor de desbetreffende gerechtelijke of administratieve procedure naar nationaal recht verplicht is.
Mogelijke beperkingen voor de verzekerde
Niet uit deze beantwoording (omdat de Hoge Raad dat niet gevraagd heeft), maar wel uit de overwegingen blijkt dat de rechtsbijstandverzekeraar in beginsel grenzen kan stellen aan de keuzevrijheid van de verzekerde. Wel moeten die duidelijk vastgelegd worden in de polisvoorwaarden. Als het gaat om de invloed van de uitspraak op de premiehoogte merkt het Hof op dat er verschillende manieren zijn waarop de verzekerde zijn vrije advocaatkeuze kan uitoefenen. De richtlijn sluit niet uit dat “in bepaalde gevallen beperkingen kunnen worden gesteld aan de kosten die door de verzekeraars worden vergoed.”
Die beperkingen mogen niet zodanig zijn dat de keuzevrijheid een wassen neus wordt. Maar wel kan in de verzekeringsovereenkomst een bepaling worden opgenomen waardoor voorkomen wordt dat voor elke zaak het duurste advocatenkantoor wordt ingehuurd.
Een tweede belangrijke begrenzing is, dat het hof ‘vrije’ keuze vertaalt als ‘redelijke keuze’.
Het hof zegt letterlijk als het aangeeft dat de beperkingen in de polisvoorwaarden de vrijheid van advocaat niet van haar inhoud mogen beroven: “Dat zou het geval zijn indien het door de beperking van de vergoeding van deze kosten voor de verzekerde in de praktijk onmogelijk werd, een redelijke keuze te maken wat zijn vertegenwoordiger betreft.”
Het wordt met andere woorden niet onmogelijk gemaakt dat verzekeraars een lijst samenstellen van advocaten waaruit de verzekerde kan kiezen, mits die lijst de verzekerde de mogelijkheid geeft een redelijke keuze te maken. Of die lijst aan deze regel voldoet is een zaak waar de Nederlandse rechter zich over moet uitspreken.
