Automatisering kan een hoop werk schelen, ook voor hypotheekadviseurs, maar dan moeten de data wel betrouwbaar zijn. Bij de Inkomensbepaling Loondienst, een digitale rekenmethode om het toetsinkomen voor een hypotheekaanvraag te berekenen, ging het tot twee keer toe mis. Volgens Christian Dijkhof, voorzitter van de OvFD, ligt dit aan gebrekkige afstemming met de organisaties die data moesten aanleveren, zoals UWV en Belastingdienst. Hij maakt zich zorgen over de omvang van de problematiek. “Alle hypotheekdossiers waarbij deze rekenmethode gebruikt is, moeten opnieuw bekeken worden.”
De IBL-rekentool, zoals de methode heet, vervangt de traditionele werkgeversverklaring. De tool werd in 2018 na een pilot in gebruik genomen. Hij is ontwikkeld in opdracht van Hypotheken Data Netwerk (HDN) in samenwerking met ING, NHG, Florius, ABN AMRO, Rabobank, De Hypotheker, Vereniging Eigen Huis, UWV, IG&H en zo’n 150 intermediairs. Het was het eerst project van dit samenwerkingsverband, genaamd Handig!
Papierwinkel
Bedoeling van de tool is hypotheekaanvragen sneller te kunnen verwerken dankzij digitale, gevalideerde brondata. Zo zou de papierwinkel waarmee het hypotheekproces nog altijd gepaard gaat, verminderd kunnen worden. Met de IBL-rekentool wordt de werkgever dus niet meer bij het hypotheekproces betrokken. Deze wordt vervangen door het (digitale) UWV-verzekeringsbericht. Dit bericht bevat de loonhistorie van alle werkenden in loondienst. Op basis van deze gegevens wordt, middels de door de deelnemende partijen ontwikkelde rekenmethode, het toetsinkomen van de klant bepaald. De methode is ook toepasbaar voor aanvragen met NHG.
Incidenten
Begin dit jaar berichtte HDN twee keer over incidenten met de rekentool waarbij verkeerde uitkomsten werden gegenereerd. Tussen half augustus 2020 en eind januari 2021 bracht de tool ten onrechte de fiscale bijtelling van een lease-auto niet in mindering op het toetsinkomen. En eind februari werd duidelijk dat de tool sinds de eerste loonstrook over januari 2021 voor een beperkte groep klanten een te laag toetsinkomen heeft afgegeven. Oorzaak was een niet ingevuld veld op het UWV verzekeringsbericht, aldus HDN.
Ondanks de volgens HDN beperkte omvang van dit voorval, is besloten om de rekentool vanaf 23 februari niet meer beschikbaar te stellen voor nieuwe aanvragen met UWV-verzekeringsbericht. De tool blijft wel beschikbaar voor herberekeningen en voor IBL-aanvragen met een UWV-verzekeringsbericht van vóór die tijd.
Geen contractuele afspraken
Oorzaak van de problemen is het feit dat er geen contractuele afspraken zijn gemaakt met de partijen die data aanleveren, zoals het UWV en de Belastingdienst, zegt Christian Dijkhof, voorzitter van de OvFD, directeur van HypotheekCompany en tot voor kort lid van de Raad van Commissarissen van HDN. “Die rekentool is in praktische zin een black box, waar adviseurs geen of nauwelijks zich op hebben. Wanneer de toeleverende partijen hun gegevens maar even anders doorgeven, kan de uitkomst van de berekening veranderen. Dat vind ik niet verantwoord.”
Behalve Dijkhof traden ook Martin Keegstra (Romeo Financiële Diensten) en Michel van den Akker (De Hypotheker) terug uit de RvC van HDN, zo meldde HDN in een persbericht. Als reden werd aangegeven: “verschil van inzicht over de aanpak van incidenten met de Inkomensbepaling Loondienst (IBL)-rekentool”. De RvC heeft nu geen leden meer uit de kring van adviseurs.
Overkreditering
Martin Keegstra maakt in een blog eveneens melding van gebrekkige afspraken met de bronnen van de data, “met als gevolg dat de door hen doorgevoerde wijzigingen in de keten onbekend zijn en er maandenlang met onjuiste toetsinkomens hypotheken zijn verstrekt, die onder andere geleid kunnen hebben tot overkreditering.” En volgens hem “zoemt ook al een tijd rond dat er adviseurs zijn die het UWV-verzekeringsbericht inzetten, omdat hiermee soms een hogere verstrekking te behalen is dan met de afgegeven werkgeversverklaring. Aflopende (tijdelijke) dienstverbanden, recent parttime gaan werken, en/of een piek in overwerk etc. geven een aanzienlijk hoger toetsinkomen bij het gebruik van IBL.” Christian Dijkhof bevestigt dit beeld.
Impact van problematiek
Dijkhof vreest dat niet alle adviseurs de impact van het probleem overzien: “Alle hypotheekdossiers sinds half augustus waarbij de rekentool gebruikt is, moeten opnieuw bekeken worden. Je kunt een gepasseerde hypotheekakte natuurlijk niet terugdraaien, maar ook andere onderdelen van de aanvraag moeten onderzocht worden, zoals de berekening van het risico op werkloosheid, arbeidsongeschiktheid en overlijden. Dat wordt bijna handwerk. Daarbij komt dat niet alle adviseurs in hun systeem snel kunnen terugvinden of de rekentool gebruikt is of niet. We hebben inmiddels HDN en geldverstrekkers om lijsten gevraagd van klanten bij wie de tool gebruikt is, maar hun hulpvaardigheid is tot nu toe niet groot.”
Wanneer de rekentool weer in gebruik genomen wordt is nog niet duidelijk. Voorlopig wordt er weer gewerkt met de traditionele werkgeversverklaring. HDN heeft de incidenten met de rekentool doorgegeven aan de AFM. De AFM heeft de betrokken hypotheekaanbieders gewezen op hun verantwoordelijkheid tot verantwoorde kredietverlening. “De aanbieders onderzoeken zelf in hoeverre klanten hierdoor geraakt zijn en welke oplossingen passend zijn. Het is van belang dat aanbieders, adviseurs en HDN waar nodig daarin samenwerken en informatie uitwisselen”, aldus een woordvoerster van de AFM.
HDN heeft zich onthouden van medewerking aan dit artikel.
