Niet de afhankelijkheid van de internationale conjunctuur is in deze recessie de oorzaak van het stagneren van de Nederlandse economie.
Het is de negatieve bijdrage van de binnenlandse bestedingen (consumptie en investeringen) aan de economische groei die ons parten speelt. Aldus de SER in de Macro-economische verkenning van april 2013.
Lange balansen
Een belangrijke oorzaak van de toegenomen volatiliteit in de bestedingen, en dan met name de consumptie, is de lange balans van onze economie. Het fiscale systeem stimuleert dat wij naast grote spaarpotten ook hoge hypotheekschulden hebben opgebouwd. De balans van huishoudens is steeds verder opgerekt. We sparen verplicht bij pensioenfondsen. Dat is aantrekkelijk gemaakt door de vermogensopbrengsten vrij te stellen van belasting. Aan de andere kant wordt het aangaan van leningen voor de koop van huizen gestimuleerd door hypotheekrente fiscaal aftrekbaar te maken, met tot voor kort geen verplichting of stimulans tot aflossing. In plaats daarvan bouwden we elders fiscaal gefaciliteerde spaarpotten op waarmee de hypotheek uiteindelijk kon worden afgelost.
Over een langere periode bezien kan de Nederlandse economie goed meekomen met onze buurlanden; het groeitempo is echter onregelmatiger. Hard omhoog als het goed gaat, harder geraakt in tijden van crisis. De grotere volatiliteit is een nadeel, want het leidt tot meer onzekerheid: voor burgers over hun baan, hun pensioen en hun inkomen; voor ondernemers over het rendement op hun investeringen. Het zou dus goed zijn om de volatiliteit in te dammen.
Huizenprijzen
Een daling van huizenprijzen tast het vermogen van de huidige huizenbezitters aan. Dit leidt tot minder consumptie. Uit onderzoek van het CPB komt naar voren dat bijna de helft van de daling van de particuliere consumptie kan worden toegeschreven aan het effect van dalende huizenprijzen3. Wij sparen meer, bijvoorbeeld om straks onze hypotheek te kunnen aflossen. De volgende generatie hoeft zich echter minder diep in de schulden te steken om deze huizen te kopen. Zij hebben daardoor later meer te besteden. Vroeg of laat veert de consumptie dus wel weer op.
Ook ons pensioenstelsel leidt tot uitstel van consumptie
Een daling van huizenprijzen is een belangrijke bron van uitstel van consumptie door de huidige huizenbezitters, ten bate van toekomstige huizenkopers. Er zijn echter meer bronnen van vraaguitval. Ook het pensioenstelsel en het budgettaire beleid kunnen grote gevolgen hebben voor de verdeling van de consumptie over de tijd. Daarom moet de samenhang tussen de verschillende beleidsterreinen niet uit het oog worden verloren.
Wanneer op alle grote terreinen – woningmarkt, pensioenen en budgettair beleid – tegelijkertijd restrictieve maatregelen worden genomen, is het zaak te vermijden dat de werkgelegenheid in de binnenlandse dienstensector zwaarder wordt geraakt dan vanuit het oogpunt van gezond economisch beleid nodig is.
