De Autoriteit Consument & Markt komt met negen aanbevelingen om de toetredingsbarri▐res voor nieuwe partijen te verlagen.
De inventarisatie
“Van oudsher kent de Nederlandse bancaire sector een hoge concentratiegraad. Het financiële systeem is afhankelijk van een paar grote banken: het kabinet heeft in 2011 de vier grootste Nederlandse retailbanken – ABN AMRO, ING Bank, Rabobank en SNS Bank – aangewezen als systeembank.
Deze status werkt nadelig voor concurrentie. Systeembanken hebben een (impliciete) garantie tegen faillissement. Hierdoor kunnen ze zich goedkoper financieren op de kapitaalmarkt dan niet-systeembanken, wat betekent dat ze deels afgeschermd worden van concurrentie.
Daarnaast is het gevaar van moral hazard bij systeembanken aanwezig: door de garantie zijn systeembanken tot op zekere hoogte beschermd tegen risico’s en nemen daarom juist meer risico’s dan wanneer ze de kosten van een faillissement volledig zelf moeten dragen.
Uit onderzoek van DNB blijkt dat de concentratiegraad ook nog is toegenomen na de crisis. Volgens DNB is het marktaandeel in de Nederlandse bancaire sector van de drie grootbanken ruim 80% in 2011. Ook in deelsectoren, zoals de hypotheekmarkt, is de concentratiegraad gestegen sinds de crisis.
De stijging in de concentratiegraad is onder meer het gevolg van consolidatie in de Nederlandse bancaire sector. Dit wordt veroorzaakt door fusies, maar komt ook door faillissementen van bijvoorbeeld DSB en de afwezigheid van significante toetreding.
Daarnaast bestaat er een tendens dat de Europese financiële markt steeds gefragmenteerder wordt. In plaats van de totstandkoming van één Europese financiële markt, hebben verschillende buitenlandse banken hun activiteiten in Nederland juist drastisch teruggeschroefd sinds de crisis. Het fenomeen dat banken zich terugtrekken op hun thuismarkt vindt in heel Europa plaats.
Deze veranderingen zijn nadelig voor de consument. Onvoldoende concurrentie gaat gepaard met hoge tarieven, lage kwaliteit, beperkte innovatie en minder kredietverlening aan consumenten en bedrijven. Uit onderzoek van de Monitor Financiële Sector van ACM naar de hypotheekmarkt bleek bijvoorbeeld dat de marges die banken verdienen op de hypotheekmarkt aanzienlijk zijn gestegen na het begin van de crisis. Deze hogere marges hebben een nadelig effect op de rentes voor consumenten.`
Wegnemen van beperkingen voor toetreding gewenst
`Toetreding van nieuwe spelers of zelfs al de dreiging daarvan – niet alleen door buitenlandse spelers, maar ook door bijvoorbeeld pensioenfondsen, verzekeraars of nieuwe initiatieven – kan voor meer concurrentie in de Nederlandse bancaire sector zorgen. Door het wegnemen of verlagen van toetredingsbarrières kunnen dergelijke toetreders makkelijker actief worden in de Nederlandse bancaire sector. Dit zorgt voor meer druk op de bestaande spelers en zorgt ervoor dat er meer vermogen beschikbaar is om Nederlandse activiteiten mee te financieren.
Uiteindelijk kan deze extra concurrentie leiden tot lagere prijzen, hogere kwaliteit, meer innovatie en meer kredietverlening aan consumenten en bedrijven.
Daarnaast kan toetreding er ook voor zorgen dat de systeemrelevantie van de bestaande spelers beperkt wordt, omdat Nederlandse consumenten minder afhankelijk worden van de huidige grote spelers.
Minder wet- en regelgeving
De ACM onderschrijft dat complexe en omvangrijke wet- en regelgeving, via compliancekosten
en kosten voor toezicht, een toetredingsbarrière vormen. “Volgens experts kan financiële wet- en regelgeving eenvoudiger, zonder dat dit ten koste gaat van de effectiviteit. ACM kan niet oordelen over de juistheid van deze signalen. Wel concludeert ACM dat complexe en omvangrijke wet- en regelgeving, via compliance- en toezichtkosten, de prikkel om toe te treden op verschillende manieren negatief beïnvloedt.”
Hypotheken
De op één na belangrijkste barrière is volgens de toetreders dat er in Nederland relatief hoge hypotheken worden verstrekt in verhouding tot de waarde van de woning (een hoge LtV-ratio). Hierdoor bestaat de perceptie – bij bijvoorbeeld de buitenlandse moeder – dat het risico van een investering in de Nederlandse hypotheekmarkt hoog is. ACM ziet dit echter niet als significante toetredingsbarrière, aangezien het werkelijke kredietrisico in principe beprijsd kan worden in de hypotheekrente.
Veruit de belangrijkste barrière die in de interviews genoemd wordt is de politieke onzekerheid over regelgeving. Deze onzekerheid komt voort uit de discussie over de houdbaarheid van hoge LtV-ratio’s op de lange termijn en de hypotheekrenteaftrek. Deze discussie creëert onzekerheid over het toekomstige beleid op de hypotheekmarkt en daarmee over de business case van een toetreder, waardoor zij liever afwachten.
Conclusie van ACM: “De hypotheekmarkt is de afgelopen jaren steeds meer geconcentreerd geworden. Daarnaast zijn na de crisis de marges op hypotheken gestegen. Ook is significante toetreding op dit moment afwezig. Deze factoren wijzen op afgenomen concurrentie op de hypotheekmarkt.
Toetreding van nieuwe spelers op de hypotheekmarkt is wenselijk voor meer concurrentie. De onzekerheid over toekomstige regelgeving op de hypotheekmarkt vormt echter een belangrijke toetredingsbarrière tot de hypotheekmarkt. Door de onzekerheid nemen toetreders een afwachtende houding aan.”
De negen aanbevelingen
1. Verbeteren van het Europees resolutiemechanisme
2: Naast een effectiever Europees resolutiemechanisme ook een Europees depositogarantiestelsel
3: Streef op nationaal en Europees niveau naar eenvoud in wet en regelgeving
4: Evalueer het stelsel voor het verkrijgen van een bankvergunning
5: Streef naar prudentiële wet- en regelgeving en toezicht dat aansluit op de risico’s die een bank met zich meebrengt voor de financiële stabiliteit en de reële economie
6: Ontwikkel een lichter toezichtsregime voor kredietunies
7: Beperk de onzekerheid over wet- en regelgeving op de hypotheekmarkt tot een minimum
8: Geef banken maximale ruimte om op een feitelijke manier consumenten te informeren over de garantieregeling op spaargeld
9: Neem maatregelen om consumenteninertie op de markt voor betaalrekeningen te verminderen
