Sparen, beleggen, leningen afsluiten: het idee van de homo economicus, de mens die rationeel financiële beslissingen neemt, is al lang achterhaald. Mensen kunnen behoorlijk irrationeel kunnen zijn bij het nemen van financiële beslissingen. Cultuur en financiële geletterdheid spelen daarbij een veel grotere rol dan tot nu toe gedacht, blijkt uit onderzoek van Prof.dr. Bart Frijns.
Frijns sprak vorige week zijn oratie uit bij de aanvaarding van het ambt van hoogleraar Finance aan de Open Universiteit Heerlen. Hij onderzoek al tien jaar de invloed van cultuur en financiële geletterdheid op financieel gedrag.
Focus op individu
Hij ging o.a. in op het verschil tussen individualistische en collectivistische landen. In landen waar de focus op het individu ligt – bijvoorbeeld West-Europa en de Verenigde Staten – worden prestaties veel meer toegerekend aan het individu en ook veel meer individueel beloond. Dit vergroot risiconemend gedrag. In collectivistische landen – China, Japan, Zuidoost-Azië – wordt het belang van het collectief juist belangrijker gevonden. Een persoon wordt daar gewaardeerd op de bijdrage die hij/zij aan het collectief levert.
Gevolg is dat bedrijven die worden bestuurd door een CEO uit een meer individualistische cultuur vaker worden gefinancierd met langlopende schulden. Deze bedrijven lopen ook een grotere kans op een faillissement.
Overmoed
Ander gevolg van individualisme is de self-attribution bias: overmoed. Successen worden aan het individu toegeschreven, zelfs als dit succes bij toeval bereikt is. Dit is terug te zien in handelsgedrag van beleggers. Beleggers met een meer individualistische culturele achtergrond zijn zelfverzekerder en investeren meer in risicovolle aandelen. Het zal niemand verbazen dat deze handelaren ook veel actiever zijn in de Bitcoinhandel dan investeerders uit meer collectivistische landen.
Corruptie
Culturele achtergronden werken bijzonder lang door. Frijns verhaalt over onderzoek naar historische data in de VS. Onderzoekers putten uit een database van 68 miljoen migranten uit 199 landen, die in de periode 1850-1940 in de VS zijn aangekomen. Wat blijkt: wanneer topmanagers hun roots hebben liggen in landen waar corruptie veel voorkomt, vertonen de bedrijven waarvoor zij werken ook een hogere mate van financiële misdragingen.
Financiële geletterdheid
Ander onderzoeksgebied van Frijns is financiële geletterdheid. Bekend is dat mensen met weinig financiële geletterdheid vaker schulden hebben, en ook meer problematische schulden. Ze betalen meer boeterentes, zijn vaker te laat met afbetalen, en doen minder aan financiële planning en pensioensparen. Bij vermogensbeheer focussen ze op positieve resultaten; onverhoopte tegenvallers wijten ze aan hun financieel adviseur.
Het effect van financiële geletterdheid heeft brede gevolgen voor vermogensongelijkheid: in de VS is 30 tot 40% van de verschillen tussen vermogens van gepensioneerden te verklaren door financiële geletterdheid.
Onderwijs
Frijns pleit ervoor om financiële geletterdheid veel meer in te bouwen in het curriculum op middelbare scholen en het beroeps- en hoger onderwijs. Het onderwijs in Nederland is zeer sterk gericht op het opleiden voor een bepaald beroep, stelt hij. Maar binnen een kapitalistisch stelsel is het verrichten van arbeid slechts één van de manieren om een inkomen te genereren. De andere manier is middels de inzet van kapitaal. Met andere woorden, we worden opgeleid om te gaan werken en geld te verdienen, maar niet hoe we vervolgens het geld dat we verdienen aan het werk kunnen zetten om zo ook een inkomen te genereren.
App
Hoe kun je nu iemands financiële geletterdheid verbeteren? Dé standaardoplossing is een korte cursus of workshop. Maar het effect daarvan is beperkt. Frijns werkt daarom in lopend onderzoek met micro-interventies via een app.
Deze app geeft kleine interventies/tips aan de proefpersonen, gericht op kennis, informatie, gedrag, etc.. Vervolgens meet de app hoe het financiële gedrag van de proefpersoon verandert als gevolg van die interventie. Een onderliggend algoritme neemt de impact van deze interventie mee en bepaalt dan wat de volgende interventie moet zijn. Zo wordt het algoritme getraind om optimale interventies toe te passen. Het resultaat moet een soort FitBit worden voor financieel gedrag.
Bron: Open Universiteit Heerlen
