Pensioenfondsen mogen er niet op rekenen dat de rente weer gaat stijgen. De problemen gaan niet vanzelf weer over.
Dat zei DNB-president Klaas Knot tijdens het jaarlijkse Pensioenseminar.
“Als verklaring voor de lage risicovrije rente wordt regelmatig met een beschuldigende vinger naar de ECB gewezen.
In mijn optiek is het verwijt aan het adres van de ECB onterecht om twee redenen. Ten eerste stuurt het monetaire beleid de korte rente. Hoewel er een doorwerking is van de korte naar de lange rente, wordt de lange rente voornamelijk bepaald door andere factoren, zoals de verwachte economische groei. Ten tweede heeft het monetaire beleid een onveranderlijk en helder doel dat in het belang is van ons allemaal; en dat is prijsstabiliteit. Stabiele prijzen maken het voor consumenten gemakkelijk om te zien wanneer bijvoorbeeld de pindakaas duurder wordt vergeleken met de chocopasta. Stabiele prijzen verkleinen de kosten van inflatierisico’s en stimuleren daarmee investeringen. En stabiele prijzen voorkomen dat vermogen, bijvoorbeeld pensioenvermogen, wordt uitgehold door inflatie. De rentebeslissingen van de ECB worden primair geleid door deze ene doelstelling: het stabiel houden van de prijzen.
Een belangrijk element in het bepalen van de rentestand, zijn de economische vooruitzichten. In een economie die op volle toeren draait, hebben prijzen de neiging om te stijgen. Een hoge rente maakt het aantrekkelijk om te sparen en minder aantrekkelijk om te investeren, en kan daarmee de economie wat afremmen. Op die manier worden prijsstijgingen beteugeld. Tegenovergesteld hieraan hebben prijzen tijdens een recessie de neiging om te dalen. Een lage rente kan dan de economie stimuleren en zo een persistente prijsdaling voorkomen.
Dit brengt mij bij de eerste reden waarom de risicovrije rente nog wel eens langere tijd laag zou kunnen blijven. De crisis heeft duidelijk gemaakt dat wij met z’n allen teveel schulden hebben opgebouwd. Dit geldt voor banken, voor gezinnen en ook voor verschillende overheden. Deze schulden zullen in de komende jaren moeten worden afgebouwd. En dit remt de economische groei. Een gezin dat meer afbetaalt op zijn hypotheek, kan misschien even geen nieuwe auto kopen. De afbouw van schulden zou daarom langdurig kunnen leiden tot zwakke economische vooruitzichten. Op zichzelf bezien, is dit een situatie waar een relatief lage korte rente bij past.
Een tweede reden waarom de risicovrije rente nog langere tijd laag zou kunnen blijven, is een verandering in vraag en aanbod van risicovrije titels, zoals obligaties van landen met de hoogste kredietwaardigheid. De vraag naar risicovrije titels is tijdens de crisis sterk toegenomen. Tegelijkertijd hebben verschillende leningen de status risicovrij verloren, waardoor het aanbod is afgenomen. Denk bijvoorbeeld aan Spaanse overheidsleningen. Meer vraag en minder aanbod leidt tot een lage rente. Om het aanbod van risicovrije leningen weer te laten toenemen, moeten verschillende landen hun overheidsfinanciën fors saneren. Dit zal veel tijd kosten.”