Het beperkte voordeel van risicodeling met generaties die nog niet zijn vertegenwoordigd in de besluitvorming weegt niet op tegen de nadelen.
DNB constateert in haar position paper ten behoeve van de nationale pensioendialoog dat fundamentele veranderingen nodig zijn om de houdbaarheid van het pensioenstelsel op de lange termijn te waarborgen.
DNB vat de kenmerken van een maatschappelijk en financieel duurzaam pensioenstelsel samen in vijf kenmerken.
Heldere eigendomsrechten
“Transparantie in de vorm van heldere eigendomsrechten voorkomt onbedoelde waardeoverdrachten bij baanmobiliteit of ondoorzichtige aanpassingen bij het verwerken van de gevolgen van financiële schokken. Heldere eigendomsrechten en een effectieve communicatie over het pensioen dragen daarnaast bij aan een realistischer beeld bij deelnemers over hun te verwachten pensioenuitkering en het bijbehorende risico. Dit vergroot de betrokkenheid van deelnemers en stelt hen in staat een goede financiële planning te maken.
Evenwichtige risicodeling tussen generaties
“Door het collectief delen van het individuele langlevenrisico zijn deelnemers gemiddeld genomen beter af. Door het uitsmeren van beleggingsrisico’s sluit het pensioen beter aan bij de verschillen in risicodraagvlak van deelnemers. Hierbij is van belang dat deze risicodeling op een evenwichtige wijze plaatsvindt. Dit betekent dat bepaalde generaties niet structureel door het stelsel worden benadeeld ten opzichte van andere generaties. In deze context weegt het beperkte voordeel van risicodeling met generaties die nog niet zijn vertegenwoordigd in de besluitvorming niet op tegen de nadelen.
Een belangrijk voorbeeld van een meer evenwichtige risicodeling tussen generaties is het vervangen van de doorsneesystematiek door een actuarieel correcte systematiek.
Een actuarieel correcte systematiek betekent dat de relatie tussen premie en de opbouw van pensioenaanspraken in balans is. Dit heeft drie voordelen. Ten eerste verdwijnt hiermee een belangrijke bron van ondoorzichtige en slecht uitlegbare herverdeling. Ten tweede bevordert dit een soepele werking van de arbeidsmarkt. De doorsneesystematiek leidt nu binnen het pensioenstelsel tot overdrachten van jongeren aan ouderen. Deze overdrachten verstoren onbedoeld de keuze om in loondienst of als zelfstandige te werken. Ten derde vergroot een actuarieel correcte systematiek de flexibiliteit van het stelsel. Zo kunnen pensioenregelingen makkelijker eventuele verschillen in premie-inleg tussen deelnemers accommoderen, omdat deze dan financieel neutraal uitpakken voor pensioenfondsen.”
Meer maatwerk
Een duurzaam pensioen moet meer maatwerk bieden door aan te sluiten bij de risicodraagkracht en andere kenmerken van groepen deelnemers.
“Een eerste manier om hier invulling aan te geven is door de risico’s die deelnemers lopen af te stemmen op hun risicodraagkracht in de verschillende fases van de levenscyclus.
Een tweede manier om rekening te houden met verschillen tussen deelnemers is om de hoogte van de ambitie, en dus de premie, te differentiëren. Zo hebben mensen met een hoog inkomen vaak een relatief hoog opleidingsniveau, een eigen huis, een aanzienlijk financieel vermogen en meer mogelijkheden op de arbeidsmarkt op latere leeftijd. Mensen met een lager inkomen hebben kleinere of geen financiële vermogens, zijn vaker lager opgeleid en hebben mede hierdoor minder kansen op de arbeidsmarkt. Een ambitie en premie die (geleidelijk) afneemt met het inkomen, legt bij mensen met een hoger inkomen een grotere individuele verantwoordelijkheid neer voor hun oudedagsvoorziening.”
Macro-economische stabiliteit
“Lagere aanspraken en kortingen zetten de consumptieve bestedingen onder druk. Wanneer hogere premies zich vertalen in hogere arbeidskosten, dan verslechtert de concurrentiepositie en daalt de export. Het verlies aan werkgelegenheid dat hier het gevolg van is, leidt tot een grotere kans op werkloosheid voor actieve deelnemers. Een duurzaam stelsel voorkomt zoveel mogelijk dat als gevolg van verwerking van financiële schokken de arbeidskosten stijgen in economisch slechte tijden en dalen in economisch goede tijden. Het verwerken van financiële schokken door geleidelijke, goed gespreide aanpassingen van uitkeringen en aanspraken richt daarom verhoudingsgewijs de minste economische schade aan.”
Bredere pensioenspaarplicht
“Onderzocht moet worden of de huidige verplichtstelling een voldoende bereik heeft. Een bredere pensioenspaarplicht draagt bij aan het beperken van de risico’s voor de toekomstige belastingbetaler. Tevens heeft deze bredere verplichtstelling als potentieel voordeel dat het de keuze om als werknemer of zelfstandige aan de slag te gaan minder verstoort. Tussenvarianten zijn mogelijk.
Ten eerste is het mogelijk om in de wijze van pensioenopbouw rekening te houden met de grotere behoefte aan liquide financiële buffers onder zzp’ers (gezien hun volatiele inkomsten). Ten tweede is het van belang onderscheid te maken tussen werknemers die noodgedwongen zzp’er worden en zij die hier vrijwillig voor gekozen hebben.”